🔊 Sneak preview: Golven van Overvloed
Lees nu het eerste hoofdstuk: de prelude
Op 8 september ligt mijn boek eindelijk in de winkels. Ik heb er twee jaar lang aan gesleuteld, geschaafd, en er waren momenten dat ik mezelf er helemaal in verloor. Alles wat mij de afgelopen jaren heeft gevormd, van successen tot mislukkingen, alle creatieve ondernemingen en observaties, mijn liefde voor muziek, groei en innovatie, het komt allemaal samen in dit verhaal.
Het eerste hoofdstuk, de prelude, voelt een beetje als het openen van mijn dagboek voor de wereld. Best spannend, maar ook fijn. Want de golven van verandering waar we al midden in zitten zullen ons leven enorm veranderen en de meeste mensen onderschatten hoe snel dat zal gaan.
Dus... zonder verder oponthoud: hier is de prelude van Golven van Overvloed.
In this world of troubles
My music pulls me through
– John Miles
Stel je eens voor: het jaar 1877. Aan de vooravond van een technologische revolutie, die elke stilte zal opvullen, buigt een veertigjarige Amerikaan zich over een tafel bezaaid met gereedschap, draden, en metalen platen. Zijn werkplaats bevindt zich in Menlo Park, New Jersey, waar hij, onder het zwakke licht van olielampen, probeert iets ongrijpbaars te vangen. Zijn vingers omhelzen een cilinder gehuld in paraffine, een zachte kleurloze stof die ook gebruikt wordt voor kaarsen. De cilinder is voorzien van een as met aan beide kanten een draaischijf. Met een hand leunend op de tafel draait hij voorzichtig aan de schijf om de cilinder gelijkmatig rond te draaien. Hij buigt voorover, alsof hij de cilinder wil kussen, en spreekt de woorden ‘Mary had a little lamb’. Hij stopt met draaien, haalt diep adem om de laatste geluidsgolven in de kamer op te slokken. Met een hand op zijn borst, alsof hij het geluid van zijn kloppende hart wilde tegenhouden, draait hij nogmaals aan de schijf. Zijn ogen verwijden zich, als een vage reproductie van zijn eigen stem door de ruimte echoot. De trillingen van de geluidsgolven, van zijn eigen stem, worden door een harde puntige naald grafisch vastgelegd in de vormbare paraffine. Door het wiel te draaien en de naald de groeven te laten volgen, reproduceert de machine het opgenomen geluid. Je zou kunnen stellen dat de trillingen worden gevangen om op een ander moment herhaaldelijk afgespeeld te kunnen worden. Thomas Edison heeft de eerste audio-opname in de geschiedenis gemaakt.
Eenmaal van verbeelding naar toepassing werd het prototype van de geluidsrecorder verbeterd. Edison verving de paraffine door een duurzamere dunne folie van tin, hoewel ook daarmee een opname maar enkele keren herhaald kon worden (vanwege slijtage in de tinfoil). De uitvinding van de fonograaf door Edison is een revolutionaire mijlpaal. Dit moment, hoe bescheiden ook in zijn eerste manifestatie, markeerde de geboorte van een technologisch- evolutionaire aftakking, die onze ervaring met geluid, in al haar facetten van communicatie tot entertainment, voor altijd zou veranderen. Meer dan drie eeuwen na de uitvinding van de drukpers, die de grootschalige verspreiding van visuele informatie mogelijk maakte, werd nu een vergelijkbare stap gezet voor het gehoor. De fonograaf maakte het mogelijk om geluid, inclusief muziek en gesproken woord, op te nemen en te reproduceren. Dit opende de deur voor de verspreiding van geluid op een schaal die voorheen onmogelijk was. Tot dit overgangsmoment was genieten van muziek op slechts één manier mogelijk: live. Van een houten fluit bij het kampvuur tot een symfonie van Mozart in een akoestisch doordacht theater. Je moest er persoonlijk bij zijn. Maar na Edisons uitvinding brak een periode van snel opeenvolgende audiotechnologieën aan, die de daaropvolgende tijdvakken muzikaal zouden omlijsten.
De eerste populaire opnames, die de commerciële opnameindustrie faciliteerde, zijn die van de Italiaanse tenor Enrico Caruso. Een markant moment waarop de mensheid muziek op een andere wijze gaat consumeren. Stel je eens voor hoe magisch het geweest moet zijn voor de bevoorrechte elite, die zich een grammofoon kon veroorloven. Welgestelden die te midden van tabak en cognac konden genieten van opera in hun huiskamer. Een mijlpaal in de uitdijing van muzikaal entertainment op afstand en op verzoek. Het talent Caruso werd mondiaal gedistribueerd en dat maakte van hem een wereldberoemde zanger. Veel artiesten volgden in zijn voetsporen het pad naar wereldwijde bekendheid. Voortgestuwd door steeds nieuwere ontwikkelingen die met elkaar verweven waren.
De media groeiden mee op dezelfde curve als de opgekomen elektrische microfoons en verbeterde opnametechnologie. Dit gaf de audiokwaliteit een flinke boost én de wijze waarop de verspreiding van muziek plaatsvond met behulp van radio. Tegelijkertijd gebeurde er nog iets opmerkelijks: de kosten van de technologie daalden door schaalvergroting en efficiëntie, waardoor muziek steeds toegankelijker werd voor zowel producenten als een groter publiek. Muziek luisteren via een geluidsdrager was niet langer voorbehouden aan de bovenlaag van de bevolking.
De hoeveelheid en het bereik van muziek op geluidsdragers dijde nog verder uit in het midden van de twintigste eeuw toen de magnetische tapes en langspeelplaten werden uitgevonden. De naam ‘langspeelplaat’ is ontstaan omdat zo’n plaat meer muziek kon bevatten. Men ging van 78 rotaties per minuut (kortweg toeren) naar 45 en uiteindelijk 33 toeren. Dit kwam door een nieuw ontwikkelde vinyl samenstelling, die duurzamer en flexibeler was dan de schellak die werd gebruikt voor 78 toerenplaten. Hierdoor konden de groeven dichter bij elkaar geperst worden, zonder de geluidskwaliteit te beïnvloeden, waardoor er meer muziek op een plaat kon worden opgenomen. De technologie schonk het leven aan het muziekalbum en de mens gaf daar een artistieke invulling aan. Zo ontstonden conceptalbums met complete verhalen in een sonische verpakking. Deze albums bieden een thematisch kader dat alle nummers op het album met elkaar verbindt, waardoor er een diepere luisterervaring ontstaat die verder gaat dan losse, op zichzelf staande liedjes. Denk aan albums als Pink Floyds The Dark Side of the Moon, Michael Jacksons Thriller, Bruce Springsteens Born to Run, Tommy van The Who, What’s Going On van Marvin Gaye of het werk van David Bowie en The Beatles. Deze conceptalbums kan iedereen op diens eigen manier interpreteren en herinterpreteren. Ze zullen tot het einde der tijden inzicht verschaffen in het tijdperk waarin ze gemaakt zijn.
De opkomst van de compact disc (cd) in de jaren tachtig is een skeuomorfische transitie van analoog naar digitaal. De digitale voordelen zorgen voor verspreiding van muziek in steeds meer huishoudens, maar de digitale cd’s met hun kleine boekjes en plastic omhulsels brengen ook een stukje vervreemding met zich mee. Ze missen de warmte van het vinyl, de tactiele aantrekkingskracht, en daarmee een stukje connectie met de artiest. Datzelfde probleem hadden de cassettebandjes, die ook voor een groot deel bestonden uit plastic. Maar – nog belangrijker – de uitdijende keuzeopties verstoren het rustgevende ritueel van het uitkiezen, plaatsen en afspelen van een plaat. Dat proces werd vervangen door gemak en mobiliteit. Cassettebandjes waren lange tijd voorbestemd voor gebruik in de auto en in gettoblasters, maar toen in 1979 Sony de Walkman introduceerde kon iedereen (vaak individueel) 24/7 naar muziek luisteren. Vergelijkbaar met de isolatie die een mobiele telefoon met zich meebrengt.
Deze trends zetten zich krachtig voort met de opkomst van het branden van eigen cd’s begin jaren negentig. Het branden van cd’s bood consumenten de mogelijkheid om hun privé-muziekcollecties uit te breiden tot de omvang van een volledig radiostation. Gevolgd door de mp3-downloadwave. Met applicaties als Napster konden gebruikers onderling verbinding maken om wereldwijd mp3-bestanden uit te wisselen. Er kwam een wildgroei aan dergelijke applicaties, zoals LimeWire, BitTorrent en UseNet. Ze waren geruime tijd een onuitputtelijke bron van muziek. Eerst in 128 Kbps-formaat (het internet was nog niet zo snel) en later pas in 320 Kbps. Onnodig laat, omdat het jaren duurde voordat het online aanbod organisch was gefilterd naar 320 Kbps, aangezien iedereen de lage kwaliteit op de servers liet staan. Een stukje karma: illegale downloaders zaten massaal op gescheept met servers vol slecht geripte cd’s. Een mooie illustratie van systeemwerking: het individuele voordeel van snelheid, gemak en lage kosten zadelde het collectief op met een concessie aan kwaliteit.
Andere grotere mediabestanden, zoals films en software (doorgaans illegaal), volgden snel. Ook daar moesten miljoenen mensen een concessie doen door kunst, die bedoeld is voor een groot bioscoopscherm, te reduceren tot een korrelige lage resolutieprojectie in de huiskamer. Een ruime tijd hadden veel mensen een flinke hoeveelheid gekopieerde bestanden lokaal of op een Network Attached Storage-server (nas) gedeeld in een kleine kring. Ik vroeg me toen al af waarom er geen mega cloud werd opgericht voor de hele wereld om met zijn allen real time van te streamen. Precies het concept dat Spotify in 2008 lanceerde en dat samen met andere platformen, zoals Apple Music en Tidal, momenteel bepaalt hoe we muziek consumeren. Iedereen heeft toegang tot nagenoeg alle muziek ooit gemaakt in relatief hoge kwaliteit. En door smartphones en -speakers kunnen we haar altijd en overal afspelen. Maar ook hier treffen we een keerzijde aan de overvloed. Er is zoveel aanbod, dat algoritmes bepalen welke media op je scherm verschijnen. Daardoor zien en horen we vaak de toplaag van wat streamingdiensten ons aanbieden. Veel talent blijft verborgen onder de oppervlakte van de mainstreamcommercie. Als je onbekend alternatief potentieel wilt ontdekken, dan moet je er extra moeite voor doen. Ouderwets cratediggen. Probeer de playlist Kairos Cratedigging eens op Spotify.
Samenvattend. Het duurde van 1877 tot 1925, grofweg vijftig jaar, om van fonograaf tot elektronische opname te komen. Vervolgens duurde het ongeveer dertig jaar om lp’s en tapes te commercialiseren. Daarna onderging vinyl een crossfade in polycarbonaat plastic (de cd) rond 1980. Deze werd binnen tien jaar vervangen door digitale download, die een nog korter leven had door copyrightuitdagingen en te veel gedoe met schimmige applicaties. Zeker als je voor een vast bedrag per maand via een streamingservice toegang krijgt tot een gigantische collectie, zoals die van Spotify. In minder dan honderdvijftig jaar gingen we van een paar platen voor de elite naar een wereldwijd bereik van zo’n beetje alle muziek die ooit gemaakt is.
Hoe zal het verder gaan? In het begin van de jaren twintig van deze eeuw zijn er diverse kunstmatige intelligenties geboren, de zogenaamde transformers, die ook toegang hebben tot Spotify en dus tot (bijna) alle muziek die ooit gemaakt is. Deze transformers kunnen deze muziek elementair ontleden om vervolgens elke gewenste vorm van (nieuwe) muziek te maken, mixen en remixen. Zelfs songteksten kunnen real time worden vertaald. De meest bizarre mash-ups van lyrics en stemmen kunnen automatisch worden gegenereerd en het is een kwestie van tijd tot ai-gegenereerde radiozenders en ai-gegenereerde dj’s ten tonele verschijnen. Sterker nog: ze zijn er al. Check bijvoorbeeld suno.com. De toekomst is geen slimme playlist en suggesties van bestaande liedjes meer, maar compleet op jou afgestemde audiotrillingen die passen bij je mood, stresslevel of andere emotionele status. Klinkt dat aantrekkelijk? Misschien wel, misschien niet, dat zal voor elk individu, afhankelijk van de generatie en de verbinding met bepaalde muziekstromingen, verschillen. Muziek omlijst de tijd. Elk decennium draagt de echo van zijn tijd, een unieke signatuur. Muziek gecreëerd door en met ai is daarop geen uitzondering; ze weerspiegelt en definieert het tijdperk waarin we nu leven.
Kon Edison in 1877 voorzien hoe zijn uitvinding van de fonograaf de wereld zou veranderen? Hoe muziek in al haar facetten mensen met elkaar verbindt? Hoe muziek de akoestische decoratie is van de menselijke evolutie? Wat zich ontvouwde tussen 1877 en nu op het gebied van geluidsgolven is een schitterende illustratie van exponentiële groei en overvloed. De overvloed van muziekgolven wordt gevolgd door andere golven van overvloed. De toon voor het crescendo van uitdijing is gezet. Geluidsgolven waren maar een prelude van de exponentiële gekte, want er zijn veel meer golven op komst. Véél meer.
Dit was slechts een voorproefje van Golven van Overvloed. Ben je benieuwd naar meer? Het boek verschijnt op 8 september, maar je kunt het nu al hier bestellen.
Mooi geschreven Pat. Nu wil ik de rest ook lezen! :-)