Wist je dat Google in 2017 al de techniek ontdekte waarmee OpenAI een van de meest invloedrijke bedrijven ter wereld is geworden?
In 2017 publiceerde Google een baanbrekend artikel: Attention is all you need. Het bleek dé technische doorbraak voor generatieve AI. Een geniale titel die mij keer op keer aan het denken zet over aandacht als een resource.
Dat techbedrijven je data willen, wisten we al. Maar de strijd om je aandacht raakt iets veel diepers: je identiteit, je essentie, je menselijkheid.
De laatste schaarse grondstof
We leven in een tijdperk van overvloed. Mijn boek Golven van Overvloed gaat over alles wat (exponentieel) groeit: kennis, technologie, mogelijkheden, welvaart. Maar er is één ding dat niet meegroeit: jouw aandacht.
Je hebt 24 uur per dag. Trek daar 8 uur slaap vanaf (als je geluk hebt) en je houdt 16 uur over. Zestien kostbare uren waarin je moet kiezen waar je je spotlight op richt. Want aandacht is als een spotlight: krachtig, maar smal. Je kunt hem maar op één ding tegelijk richten.
Herbert Simon zag dit al in 1971 aankomen. Deze Nobelprijswinnaar waarschuwde: “In een wereld rijk aan informatie, creëert informatie een tekort aan datgene wat het consumeert.“ En wat consumeert informatie? Juist: aandacht!
De explosie die niemand hoort of ziet
Ik werk aan het front van innovatie. De hele dag word ik op mijn feeds overspoeld met nieuwtjes van nieuwe AI modellen tot nieuwe toepassingen in wetenschap en bedrijfsvoering. Ik hoef de verdubbeling niet meer te deduceren. Ik zie het gebeuren. Letterlijk. Waar ik vroeger een artikel per week las over een doorbraak, zijn het er nu tientallen per dag.
Maar het gaat verder dan bruikbare innovaties. Er is nog veel meer niet-bruikbare informatie. Tegenwoordig bekend als AI slop. We produceren nu elke seconde meer data dan de hele mensheid deed in de 19e eeuw. Er komt dagelijks meer muziek uit dan in heel 1989. Je hebt meer toegang tot films en series dan je ooit kan consumeren. Meer games dan je kan spelen, meer podcasts, apps en meningen dan je kunt verwerken, meer virtuele werelden dan echte bestemmingen om te verdwalen. En die hoeveelheid verdubbelt elk jaar!
Dit is wat ik de Metaverse noem: een onzichtbare, maar o zo reële laag van digitale content die onze planeet omhult. Memes, tweets, video’s, podcasts, blogs, een eindeloze stroom van menselijke expressie, steeds meer in symbiose met AI. Je ziet de Metaverse (of technosfeer) niet zoals je mist ziet, maar het is er. En het wordt elke dag dikker.
En dat is enorm verontrustend! Omdat we het niet zien, niet direct empirisch waarnemen, onderschatten we de impact op ons dagelijks leven. Onderschatten we hoe we dagelijks worden beroofd van het belangrijkste wat we te geven hebben: aandacht.
Je aandacht is je vrije wil
Er zijn twee manieren waarop je aandacht werkt: gefocust of ongefocust.
Als je focust, zoom je in. Je richt je spotlight bewust op één ding: een persoon, een taak, een gedachte. Dit is een actieve keuze. Maar let op: zelfs deze ‘vrije keuze’ is beperkt. Je kunt alleen kiezen uit wat de wereld je aanreikt. Je omgeving bepaalt waar je aandacht kan landen. Zo vrij is die wil dus ook weer niet.
Als je niet focust, gebeurt er iets anders. Dan wordt je aandacht een blaadje in de wind. Hij waait naar wat het hardst roept, het felst flikkert, het sterkst triggert. Je denkt dat je ontspannen rondkijkt, maar in werkelijkheid word je geleefd. Door je omgeving. Door je gewoontes. Door je notificaties. Door algoritmes die precies weten welke knopjes ze moeten indrukken.
Dit is de essentie: je omgeving is niet neutraal. Hij is geprogrammeerd om je aandacht te vangen. School eist aandacht. Werk eist aandacht. Maar vooral: entertainment eist aandacht. De algoritmes weten dit. En ze zijn meedogenloos. Ze kennen je beter dan jij jezelf kent. Daniel Kahneman onderscheidde twee denksystemen: het snelle, instinctieve systeem 1 en het langzame, rationele systeem 2. Raad eens welke de algoritmes targeten?
Tristan Harris, ex-Google ethicus, noemt het “the race to the bottom of the brain stem”. Een wedloop naar de diepste, meest primitieve delen van je brein. Elke app, elk platform, elke notificatie is geoptimaliseerd om je reptielenbrein te triggeren. Voor je het weet ben je dertig minuten verder, en weet je niet eens meer waarom je je telefoon pakte.
Aandacht is liefde
Op dit punt zou Tina Turner waarschijnlijk haar wenkbrauw optrekken en vragen: what’s love got to do with it? Nou, meer dan je denkt. Want aandacht is de meest zuivere vorm van liefde die we kennen.
Strip alle romantiek van liefde af en wat blijft er over? Aandacht. Echte, onverdeelde aandacht. Het volledig aanwezig zijn bij iemand. Je spotlight richten en hem daar houden.
”Love is a pure attention to the existence of the other”, aldus de Franse filosoof Louis Lavelle.
Met die wetenschap is het confronterend om je te realiseren wat er op het spel staat wanneer gewoonten, overvloed en algoritmes je aandacht (en daarmee je vermogen tot liefde) kapen.
De eerste die dat voelt, ben jijzelf. Je gedachten blijven oppervlakkig, voortdurend overstemd door nieuwe impulsen. Diepe(re) verbindingen in je brein krijgen geen kans om te ontstaan. En als je zelf al niet de juiste aandacht claimt, hoe kun je die dan schenken aan iemand anders?
Dan sijpelt het door naar de belangrijkste mensen om je heen. Je partner, je kinderen, je vrienden. Niet dramatisch, maar sluipend. Je bent er wel, maar niet écht. Je hoort ze praten, maar luistert niet. Je kijkt naar ze, maar ziet ze niet. De sleur en routine nemen het over. Je gedachten dwalen af. En voor je het weet leef je op een soort automatische piloot. Hier regeren de gewoontes, de algoritmes, de patronen. Je wordt geleefd. Je denkt dat je kiest, maar de keuzes zijn al voor je gemaakt.
Het steeds weer terugbrengen van je aandacht naar waar je hem écht wilt hebben is dé belangrijkste vaardigheid van onze tijd. Niet productiviteit. Niet multitasken. Maar aandacht geven!
Dus wat kan je doen? Je kunt de technosfeer niet negeren, je bent ermee verbonden. Je kunt ook niet alles consumeren, dat is alsof je de oceaan wilt opdrinken.
De enige optie: leren surfen op de golven van overvloed.
Kijk naar een surfer. Golven rollen. De ene na de andere, eindeloos. Duizenden golven per dag, op evenveel stranden over de hele wereld. Miljoenen per jaar. Een surfer kan ze niet stoppen. Hij kan ze niet beheersen. Hij kan ze niet allemaal surfen.
Elke golf die hij laat gaan is een gemiste kans. Een FOMO-moment. “Die was perfect!” Maar een wijze surfer weet: Als je treurt om de golf van daarnet, mis je de golf van nu. De oceaan van mogelijkheden, informatie, keuzes is oneindig. Je druk maken over alle golven die je niet kunt pakken is niet alleen zinloos, het is arrogant. Alsof jij, één surfer, de hele oceaan zou kunnen berijden.
De waarheid is eenvoudiger en mooier: je hoeft maar één golf tegelijk te surfen. Eén golf van de miljoenen. En dat is genoeg. Sterker nog, dat is alles wat je kunt. Die ene golf, met volle aandacht, met heel je wezen. Dat is waar het om gaat.
De kunst is kiezen. Accepteren. En dan die ene golf rijden alsof je leven ervan afhangt. Want in zekere zin is dat ook zo.
Maar hoe doe je dat praktisch?
Hoe bescherm je je meest kostbare bezit? Een paar dingen die ik heb geleerd:
Meditatie is essentieel. Het is basisonderhoud voor je brein. In de oosterse filosofie kennen ze het concept van de “monkey mind”, de geest die van tak naar tak springt. Meditatie is simpelweg het trainen van je spotlight. Het bewust kiezen waar je hem op richt, in plaats van dat hij wild in het rond zwaait.
Gebruik AI als digitale voorproever. Andrej Karpathy, een van de grootste AI-denkers van dit moment, tweette iets cools: “99.9% of attention is about to be LLM attention, not human attention.” Precies. Als AI 100x meer content creëert, moet AI ook 98% ervan lezen en alleen die 2% doorlaten die écht menselijke aandacht verdient.
Dit is een strategie die nog niet veel mensen bewust toepassen. Kunstmatige aandacht inzetten om menselijke aandacht te beschermen. Laat AI je feeds scannen, samenvattingen maken, patronen herkennen. Niet om meer te consumeren, maar om bewuster te kiezen wat jij zelf consumeert. Het is alsof je een heel team van slimme assistenten hebt die de informatie-tsunami voor je filteren, zodat alleen de echte waardevolle informatie bij jou terechtkomt.
Creëer heilige momenten. Telefoonloze maaltijden. Schermloze avonden. Wandelingen zonder podcasts. Momenten waarop je je spotlight wat vrijer kan richten op wat er werkelijk toe doet voor je: de mensen om je heen, de wereld zoals hij is, niet zoals hij virtueel wordt gepresenteerd. Bij ons thuis werkt een periodieke digitale detox heel goed.
FOMO’s zijn onverstandig. Fear of Missing Out is een onvermijdelijke metgezel in een wereld van overvloed. Het vertelt je dat er meer is dan je ooit kunt ervaren. Het dwingt je te kiezen. En kiezen is wat je menselijk maakt.
Even aandacht voor een goed einde 😄
In een wereld van overvloed is aandacht de ultieme valuta. Je hebt er maar een beperkte voorraad van en een exponentieel groeiend aantal manieren om die uit te geven.
De vraag is niet, zoals bij Google: hoe krijg ik meer aandacht? De echte vraag is: waar geef jij de jouwe aan?
Want dat is de keuze die er werkelijk toe doet. Aandacht is de wijze waarop jij je realiteit vormgeeft.